Trang Chủ
Veronique Greenwood
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.
Sữa công thức trẻ em mới đây đã trở thành tin tức trên trang nhất ở Mỹ, khi một trong những nhà máy sản xuất lớn nhất nước đóng cửa do nhiễm độc, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.
Khi Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) tìm kiếm ở nước ngoài các nguồn sữa bột mới cho trẻ sơ sinh, vận dụng nguồn cung khẩn cấp và cố gắng giúp nhà máy hoạt động trở lại, các bậc cha mẹ đang phải chật vật để kiếm sữa nuôi con.
Tình hình thật gây sốc – một lý do là nó đặt ra câu hỏi tại sao một thứ thiết yếu như sữa công thức lại dễ bị ảnh hưởng bởi tai họa của nhà sản xuất như vậy – và nó khiến nhiều người tò mò các bậc cha mẹ trước đây phải làm gì, trước khi các đại công ty tạo ra một sản phẩm vốn đã trở thành thứ thiết yếu trong cuộc đời rất nhiều người.
Không phải lúc nào cũng có sữa mẹ
Thật không may, những người có con nhỏ ngày nay không hề là những người đầu tiên trong lịch sử phải xử lý vấn đề này.
Loại sữa công thức cho trẻ sơ sinh được tiếp thị rộng rãi đầu tiên, được gọi là ‘Thực phẩm Hòa tan cho Trẻ sơ sinh của Liebig’, xuất hiện vào thời thập niên 1860, nhưng con người đã cố gắng tìm ra những lựa chọn thay thế an toàn cho sữa mẹ trong nhiều thiên niên kỷ.
Trong những ngôi mộ trẻ nhỏ có niên đại từ 6.000 năm trước, các nhà khảo cổ đã phát hiện những đồ vật hình chiếc sừng nhỏ gây tò mò.
Ban đầu chúng được cho là dụng cụ châm dầu đèn, nhưng các phân tích hóa học cho thấy ít nhất có những cái trong số đồ vật này chứa đầy không phải dầu mà là sữa của các loài động vật nhai lại, như bò hoặc cừu. Chúng dường như có thể là bình bú của trẻ sơ sinh, được chôn cùng với trẻ.
Rõ ràng nuôi con bằng sữa mẹ luôn là lựa chọn ưu tiên – nghiên cứu chỉ rõ một loạt các lợi ích cho trẻ sơ sinh, từ củng cố hệ miễn dịch mạnh hơn cho đến phát triển trí não và sức khỏe lâu dài.
Nhưng sự thật phũ phàng là không phải lúc nào ta cũng có sữa mẹ.
Cơ thể một số người mẹ không tạo đủ sữa để nuôi một đứa trẻ. Một số em bé sinh ra không thể ngậm vào vú mẹ đúng chỗ. Nhiều núm vú của người mẹ không khớp với miệng của con nhỏ – trong một tập bi thảm ghi lại trong nhật ký của Samuel Pepys, nhà ghi nhật ký vĩ đại của London trong những năm 1660, ông mô tả một người mẹ không có núm vú, có lẽ đó là sự mô tả điều mà ngày nay được gọi là núm vú ngược, khiến việc cho con bú trở nên khó khăn. Đứa con của cô đã mất sớm.
Trước khi có y học hiện đại, lúc nào cũng có trẻ sơ sinh chết, vì đủ lý do. Nhưng nếu bé và mẹ không thể lấy đủ sữa từ vú mẹ thì đó con đường ngắn đưa trẻ sơ sinh đến nấm mồ, bởi vì các lựa chọn thay thế không tốt.
Vào đầu thế kỷ 19, các bình bú vệ sinh kém và sữa động vật được bảo quản không an toàn đã khiến một phần ba trẻ sơ sinh bú bình tử vong, theo một tường thuật.
Đôi khi, có những người phụ nữ khác có sữa, và đối với nhiều em bé, ‘nhũ mẫu’ chuyên nghiệp là ân huệ cứu mạng.
Vào những thời điểm khác nhau trong lịch sử, nghề làm nhũ mẫu – những phụ nữ cho trẻ sơ sinh bú sữa trực tiếp từ bầu vú của mình một cách chuyên nghiệp – đã tồn tại như một ngành ăn nên làm ra, được hoàn thiện với việc có người giới thiệu và được khám sức khỏe.
Nhưng một khi bình sữa được khử trùng và núm vú cao su được phát minh, sau đó vào thế kỷ 19, các bậc cha mẹ ở châu Âu và Mỹ dường như đã bỏ qua việc dùng nhũ mẫu. Giờ đây bình bú có thể được làm ra an toàn: nay đã đến lúc nghĩ về chất lượng sữa trong bình.
Điều chỉnh sữa bò
Sữa công thức của Liebig, được một nhà hóa học Đức phát minh, có các thành phần gồm sữa bò, bột lúa mạch, bột mì và kali bicarbonate.
Khoảng 20 năm sau, vào năm 1883, có 27 loại sữa công thức cho trẻ sơ sinh trên thị trường, theo một thống kê lịch sử.
Một phân tích ban đầu cho thấy sữa bò có nhiều protein hơn và ít carbohydrate hơn sữa mẹ, vì vậy nhiều công thức được thực hiện theo hướng làm loãng sữa bò và điều chỉnh về mặt dinh dưỡng để nó giống sữa mẹ hơn.
Tuy nhiên, nhiều người đã tự làm sữa công thức tại nhà.
Trên thực tế, vào đầu thế kỷ 20, các bác sĩ đã được dạy pha trộn sữa công thức bằng sữa, nước và đường, với cách tính 56g sữa, 3g đường và 84g nước cho mỗi pound trọng lượng cơ thể của em bé mỗi ngày.
Ngoài ra, sữa đặc không đường theo công thức, dựa trên đột phá đáng kinh ngạc là đun sữa ở nhiệt độ rất cao để cô đặc và phá vỡ protein, là cách hợp lý để nuôi trẻ sơ sinh, nghiên cứu cho thấy.
Giờ đây, sự thiếu hụt sữa công thức đã khiến những người có con nhỏ ở Mỹ tuyệt vọng tìm kiếm các công thức cũ để tự pha chế sữa – nhưng các chuyên gia khuyên đó là điều rất không nên làm, vì các chất thay thế tự chế có thể nguy hiểm và dẫn đến nhiễm trùng hoặc suy dinh dưỡng có thể đe dọa tính mạng.
Sự cân bằng giữa carb và protein không phải là khác biệt duy nhất giữa sữa mẹ và các phiên bản sữa công thức đầu tiên.
Từng chút một, trong thế kỷ trước, các nhà dinh dưỡng, bác sĩ và nhà nghiên cứu đã biến tấu, điều chỉnh, và loay hoay với cấu tạo của các loại sữa công thức được sở hữu, giống loại mọi người sử dụng ngày nay, để tìm cách làm cho chúng giống sữa mẹ hơn.
Đầu tiên là vitamin. Dầu gan cá tuyết và hỗn hợp chất béo từ nhiều nguồn khác nhau được bổ sung vào.
Phải mất một thời gian để những người đang sử dụng các loại sữa đặc không đường theo công thức dễ dàng và rẻ tiền quan tâm tới, và đến thập niên 1950, các loại sữa công thức có đăng ký bản quyền, một số trong số đó đã được phát minh vào thập niên 1920, mới bắt đầu có sức hút.
Sữa công thức không chỉ là giải pháp tình thế, mà còn siêu thực phẩm, có khả năng cung cấp đủ loại dinh dưỡng.
Trở nên phổ biến
Đến thời thập niên 1970, sữa công thức có sở hữu cực kỳ phổ biến ở Mỹ vì nhiều lý do, và tỷ lệ cho con bú sữa mẹ đã tụt thảm hại. Tỷ lệ này sau đó đã tăng trở lại – 84% trẻ sinh ra ở Mỹ vào năm 2017 được bú sữa mẹ trong một giai đoạn – nhưng sữa công thức vẫn sẽ tồn tại.
Mặc dù sản phẩm thay thế sữa mẹ có thể khởi đầu là thực phẩm trong tuyệt vọng, nhưng việc có lựa chọn thay thế đã thay đổi triệt để cuộc sống của những người có con nhỏ theo hướng tốt hơn.
Sữa công thức dành cho trẻ sơ sinh được bổ sung các thành phần như vitamin và khoáng chất cần thiết cho sự phát triển của trẻ
Những nhược điểm của sản phẩm được làm ra để nuôi trẻ nhỏ bao gồm cả sự khó khăn mà các bậc cha mẹ ở Mỹ hiện đối mặt.
Vài năm trước, các bậc cha mẹ ở Trung Quốc phải đối mặt một khó khăn khác, khi có tiết lộ rằng các nhà sản xuất sữa công thức ở nước này đã cố tình pha trộn melamine, vốn gây hại cho thận của trẻ sơ sinh, để cắt giảm chi phí.
Và ở Mỹ, Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) đã chỉ ra có nguy cơ nhiễm Cronobacter từ sữa công thức, mặc dù họ cho biết nguy cơ này là thấp. Lợi ích của sản xuất hàng loạt – tiêu chuẩn hóa, kiểm soát chất lượng – đôi khi bị xói mòn trước việc hệ thống dễ bị ngừng hoạt động và dễ bị tác động bởi lòng tham.
Khi các bậc cha mẹ tìm cách đi qua khủng hoảng này, họ có thể đối mặt với kiểu lời khuyên mà tôi nhận được khi tôi sinh con trong những ngày đầu tiên của đại dịch và không có cửa hàng nào mở cửa cũng như không ai giao hàng: nếu bạn cần sữa công thức, y tá nói, hãy làm điều người khác đã làm và tự chế sữa.
May mắn là, tôi đã không phải săn lùng sữa đặc không đường và quờ quạng với tỷ lệ nhỏ các chất, chỉ để chế ra một loại sữa có khả năng gây nguy hiểm.
Nhưng suy cho cùng, đó là lời nhắc rằng sữa công thức hiện tại của chúng ta chỉ mới có gần đây mà thôi.
